Engelli üniverste Öğrenciler Platformu Duyurusu

[k@lpsizim_85 100]

Engelli Üniversite Öğrencilerinin Üniversiteler, Engelli birimleri ve YÖK’ten beklentileri

Sunuş

Bizler Türkiye’nin farklı bölgelerindeki üniversitelerde eğitim görmekte olan engelli öğrencileriz. Bu bildiriyi kaleme almaktaki amacımız, son dönemlerde çıkartılan yönetmeliklerle ve çalışmalarla hız kazanan üniversitelerdeki engellilere yönelik kurulan birim ve çalışmalara katkıda bulunmak ve yaşadığımız sorunlar doğrultusunda beklentilerimizi ortaya koymaktır.

Aşağıda çeşitli alanlarda madde madde sıraladığımız beklentilerimizi belirtmeden önce Üniversiteler ve YÖK'ün göz önünde bulunduracağını umduğumuz temel ilkelere dikkat çekmek istiyoruz. Bu temel ilkeler şunlardır: Karar mekanizmalarına dahil edilme, Ayrımcılıkla mücadele ve eşitlik, izolasyonla mücadele ve entegrasyon, erişilebilirlik ve engelsiz üniversite, bireysel farklılıklara saygı. Yüksek öğretim kurumlarında yapılacak her türlü çalışmada bu temel ilkelerin ihlal edilmemesi oldukça önemlidir. Söz konusu ilkeleri kısaca detaylandıralım.

1. Karar Mekanizmalarına Dahil Edilme
   Her alanda olduğu gibi, engellilik alanında yapılan çalışmalarda da sorunların konunun esas muhatabı olan kişilerle tartışılarak çözümler üretilmesi istenilen hedefe ulaşabilmenin başlangıcıdır. Üniversitelerde izlenecek makro ve mikro politikalarda sorunun en büyük muhatabı öğrencilerdir. Bu nedenle engellilerle ilgili düzenlenen toplantı, çalıştay, seminer gibi programlarda ve kurulan komisyonlarda mutlaka engelli öğrenci temsilcilerinin de bulundurulması elzemdir. Konuyla ilgili yaşanabilecek bürokratik ve mevzuata ilişkin engeller ivedilikle ortadan kaldırılmalıdır. Zira içinde engelli öğrenciler bulunmadan alınan kararlar ve çözüm önerileri gerçek ihtiyaçları saptamaktan uzak kalmaktadır.
2. Ayrımcılıkla mücadele ve eşitlik
   Engellilere yönelik ayrımcılık Birleşmiş Milletler Sakat Hakları Sözleşmesi’nde şöyle tanımlanmaktadır: “Engelliğe dayalı ayrımcılık” siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya başka herhangi bir alandaki tüm insan hak ve temel özgürlüklerinin diğerleri ile eşit bir şekilde kullanılması veya bunlardan yararlanılması imkanını ortadan kaldıran veya bunu engelleyen her türlü ayrımın, dışlamanın veya kısıtlamanın engelliğe dayalı olarak yapılmasıdır”. Kişiye engelinden dolayı yapılacak ve eşitlik ilkesini sakatlayan her türlü sözlü ve yazılı farklı muamele ayrımcılık kapsamına girmektedir. Üniversitelerin her türlü hizmetinde tüm öğrencilerin ihtiyaçlarına eşit olarak yanıt verecek biçimde davranması gerekmektedir. Bir üniversitenin, kişiyi engelinden dolayı okula kabul etmemesi veya kabulde isteksiz davranması, bir öğretim görevlisinin derslere engelli kişiyi almaması gibi durumlar birer ayrımcılık örneğidir. Bu nedenle çalışmalarda ne negatif dışlayıcı muameleler ne de pozitifmiş gibi görünen imtiyazlar kesinlikle kabul edilemez.
3. İzolasyonla Mücadele ve Entegrasyon
   Çoğu zaman bilgi eksikliği nedeniyle engelliler için ayrı sınıflar, ayrı yerleşkeler ve benzeri faaliyetler yapmanın kişilerin lehine bir durum olduğu sanılmaktadır. Tam tersine, engelli kişilerin asıl ihtiyacı herkesle eşit ve aynı ortamlarda eğitim görmek ve sosyal yaşantısını gerçekleştirmektir. Bu nedenle, gerek düzenlenecek eğitim programlarında, gerek günlük işlerde engellilere ayrı mekanlar ve durumlar sağlamaktan kaçınılarak kaynaşmaya dayalı faaliyetlerin yapılması gerekmektedir.
4. Erişilebilirlik ve Engelsiz Üniversite
   Birleşmiş Milletler Sakat Hakları Sözleşmesi’ne göre, makul uyumlaştırmamanın yapılmaması da ayrımcılık kapsamına girmektedir. Erişilebilirlik üniversitelerdeki tüm akademik, sosyal ve fiziki düzenlemelerin herkesine ihtiyaçlarına yanıt verecek biçimde düzenlenmesi anlamına gelmektedir. Ders materyallerinin, ders programlarının, web sayfalarının, üniversitelerdeki fiziki düzenlemelerin engellilerin erişimine uygun biçimde düzenlenmesi halinde engelsiz bir üniversiteden söz edilebilir. Bu konularda erişilebilirliğin nasıl sağlanabileceğini ortaya koyan evrensel standartların izlenmesi gerekmektedir.
5. Bireysel farklılıklara saygı
   Engellilerin yaşadıkları belki de en temel sorunlardan birisi, etiketlenmek ve kategorize edilmeye çalışılmaktır. Bir engellinin bir derste gösterdiği performansın aynısı başka bir engelliden de beklenebilmektedir. Veya bir kişinin bir dersten başarısız olması, başka bir engelli için de peşin hüküm verilmesine neden olabilmektedir. Bir engellinin bir konuyla ilgili bulduğu çözüm, başka bir engelli için uygun olmayabilir. Bu nedenle engellilikle ilgili çalışmalar yapılırken her bireyin farklı ihtiyaçları olabileceği unutulmamalı, ona belli bir çözüm dayatılmamalıdır.

Yukarıda kısaca açıklamaya çalıştığımız ilkeler gerek üniversitelerdeki engelli birimleri, gerekse Yüksek Öğretim Kurumu'nun yapacağı çalışmalarda öncelikle takip etmesi gereken hususlar olmalıdır. Aksi halde, ortaya çıkacak faaliyet ve sonuçlardan kimsenin yeterince tatmin olmaması kaçınılmazdır.

Adım Adım Beklentiler

Bu bölümde üniversite öncesinden başlayarak üniversitedeki akademik konulardan fiziki çevreye, sosyal yaşamdan engelli öğrencilere karşı tutumlara kadar çeşitli alanlardaki beklentilerimizi ortaya koyacağız. Bütün bunlar öncesinde üniversitelerde kurulmuş veya yeni kurulma aşamasında olan engelli öğrenci birimlerinden beklentilerimizi de genel bir çerçevede belirtmek istiyoruz. Unutulmamalıdır ki burada belirtilen beklentiler sadece başlangıç düzeyinde öneri niteliği taşımaktadır; uygulamalar burada belirtilenlerle sınırlı değildir.

Üniversitelerdeki Engelli Öğrenci Birimlerinden Genel Beklentiler

· Her şeyden önce, üniversitelerdeki Engelli Öğrenci birimleri, engelli ve diğer öğrencilere kolaylıkla ulaşılabilir durumda olmalıdır. Yaptığımız tespitler, birçok üniversitedeki engelli öğrencilerin, okullarındaki engelli birimlerinden ya hiç haberdar olmadıklarını, ya da nasıl bir görev yaptığını bilmediklerini göstermiştir. Bu nedenle engelli birimleri, hem kendi birimlerini, hem üniversitede yapılan hizmetleri engelli öğrencilere etkili bir biçimde anlatmalı ve tanıtmalıdır.

· Öncelikli olarak üniversitelerdeki engelli birimleri Yüksek Öğretim Kurumları Özürlüler Danışma Ve Koordinasyon Yönetmeliği’nin 9’uncu Maddesinde düzenlenen görevlerini doğru biçimde yerine getirecek faaliyetlerini hızlandırmalıdır.

· Öğrencilerin ihtiyaçlarının saptanması amacıyla yardım almak isteyen ve bilgi isteyen her engelli öğrenciyle birebir görüşmeler yapılmalı ve her kişinin kendine özgü farklı ihtiyaçları olabileceği gerçeği göz önünde bulundurulmalıdır.

· Her ders yılında en az bir kez üniversitedeki tüm engelli öğrencilerle toplantılar yapılarak genel olarak beklenti ve ihtiyaçlar saptanmalıdır.

· Mümkün olduğunca üniversitenin diğer birimleriyle toplantılar yapılarak, bu ihtiyaçların karşılanması yönünde bir koordinasyon rolü üslenilmelidir. Aşağıda detayları ile anlatacağımız beklentilerimiz salt engelliler biriminin yapabileceği şeyler değildir. Bu nedenle, engelliler birimi çalışmaları koordine edici bir danışma merkezi kimliğinde çalışmalıdır.

· Engellilerin ders materyallerinin erişilebilir formatlarda sağlanması için engelliler birimleri gerekli tedbirleri almalı ve gerekli destek teknolojisi ürünlerinin edinilmesi yönünde çalışmalar yapmalıdır.

· Engelli öğrencilerin ders çalışmaları ve materyalleri daha kolay takip edebilmeleri amacıyla üniversitelerde engelli öğrencilerle haftada belirli bir saat çalışacak ücretli asistan öğrencilerin görevlendirilmesi için çalışmalar yapmalıdır. Gönüllülük esasıyla engelli öğrencilerin ihtiyaçlarının karşılanamadığı gözlenmiştir. Bu nedenle engelli öğrenciye sunulan yardım değil; hizmet olmalıdır.

· Her üniversitede farklı bir uygulama olmamalı, temel koşullar ve durumlar yönetmeliklerle belirlenmelidir. Örneğin; sınavlarla ilgili bir yönetmelik hazırlanmalıdır. Söz konusu yönetmelikler hazırlanırken engel gruplarının ve tek tek bireylerin farklılıkları göz önünde bulundurulmalıdır ve gereken esneklik gösterilmelidir. Yine bu süreçte de engelli öğrencilerin dahil edilme ilkesi göz önünde bulundurulmalıdır.

· Engelli birimlerinin bu çalışmaları gerçekleştirebilmesi ve sembolik bir anlam taşımaktan öteye geçebilmesi için; kendisine özel bir bütçesi olması çok önemlidir.

· Engelli birimlerinin aynı zamanda üniversitelerdeki erişilebilirlik konularını denetleyici bir sorumluluğu ve imza yetkisi olması gerekmektedir. Örneğin; üniversiteye yeni bir bina yapılırken, erişilebilirlik kriterlerinin karşılanıp karşılanmadığı gibi hususların göz önünde bulundurulması ve denetlenmesi çok önemlidir.

Üniversiteye Girişle İlgili Beklentiler

· Yüksek Öğretim Kurulu ya da hiçbir üniversite altyapı yetersizliği tarzı gerekçelerle bir bölüm veya üniversiteye engellilerin girişini kısıtlayıcı yazılı ve sözlü faaliyetlerde bulunmamalıdır.

· ÖSYM, YÖK veya üniversiteler, engellilere uygun bölümler başlığı altında bir sınıflamaya kesinlikle gitmemelidir. Çünkü bu durum, engellilere uygun olmayan bölümlerin de var olduğu inancını ortaya çıkaracaktır. Halbuki, gerekli altyapısal düzenlemelerin yapılması halinde, kişinin engelinden dolayı eğitim göremeyeceği bölümlerden söz edilemez. Teknoloji ve imkanların hızla geliştiği günümüzde yapılması gereken; doğru erişilebilirlik çözümlerini aramaktır. Bu suretle Yüksek Öğretim Kurumları Özürlüler Danışma Ve Koordinasyon Yönetmeliğinin Özürlü Öğrenci Danışma Merkezi’nin görevlerini düzenleyen 7. maddesinin C fıkrası yönetmelikten çıkarılmalıdır. İlgili maddenin A fıkrası yeterince etkin bir biçimde gerçekleştirildiğinde engelli öğrenci bilgilendirilir ve seçim yapmak öğrencinin kendisine kalır. Unutulmamalıdır ki; engelli öğrencilerde diğer öğrenciler gibi karar verme ve bu kararda hata yapma hakkına sahiptir. Engelli öğrencilerin engeline göre bölüm seçmeye zorlanması ayrımcılıktır.

· Engelli öğrenciler, üniversite sınavı öncesinde, sınavlarda engellilere yönelik yapılacak düzenlemeler ve puanlama konusunda detaylı biçimde bilgilendirilmelidir. Üniversite sınavı öncesinde kişi engelli olduğunu beyan ettiyse, ÖSYM tarafından kişiyi bilgilendirici dokumanlar hazırlanarak engelli adaylara gönderilmelidir. Konuyla ilgili Yüksek Öğretim Kurumları Özürlüler Danışma Ve Koordinasyon Yönetmeliği hayata geçirilmelidir.

· Üniversite sınavlarında yaşanan okuyucu problemleri, sınavların yeri ve benzeri sorunların ortadan kaldırılması için çalışmalar yapılmalıdır. Okuyucuların eğitimi ve branşlara uygun okuyucuların seçimi, sınav süresinin uzatılması, engel türüne göre verilmesi zorunlu araların sınav süresinden düşülmesi gibi çeşitli konularda çalışmalar yapılmalıdır.

· ÖSYM okuyucu ve işaretleyici dışında da alternatif sınav biçimleri sunmalıdır.

Engelli Öğrencilerin Tespiti İle İlgili Beklentiler

· Engelli öğrencilerin tespiti sırasında öncelikle gizlilik ilkesine dikkat edilmelidir. Hiçbir öğrenci engelli olduğu bilgisini ifşa etmek zorunda bırakılmamalıdır. Kişi engelinden dolayı üniversiteden düzenleme isteme veya istememe hakkına sahiptir.

· Ön kayıt sırasında, daha önce ÖSYM’ye engelli olduğunu beyan etmiş öğrencilerin bilgileri kayıt işleri tarafından üniversitenin engelli birimiyle paylaşılmalıdır.

· Ön kayıt esnasında üniversite için doldurulan kayıt formuna kişinin isterse doldurabileceği, özel ihtiyaçları bulunup bulunmadığını ölçen soru veya sorular eklenerek, olası engelli diğer öğrencilerin tespiti yapılmaya çalışılmalıdır.

· Ön kayıt esnasında, engelli birimlerinin de kayıt bölümünde masalarının olması yararlı olacaktır.

Üniversiteye başlangıç ve ihtiyaçların belirlenmesi İle İlgili Beklentiler

· Üniversite başlarken, engelliler birimi tespit edilen tüm engelli öğrencilerle iletişim kurarak ne tür ihtiyaçları olduğunu belirlemeye çalışmalıdır. Her öğrencinin farklı ihtiyaçları olabileceği gerçeği göz önünde bulundurulmalıdır.

· Öğrencilerle birebir görüşmeler yapılarak, akademik, fiziki çevre ve sosyal anlamda ne tür ihtiyaçlarının ve gereksinimlerinin bulunduğu tespit edilmeli, bunların nasıl karşılanabileceği konusunda bir karara varılmalıdır.

· Yeni gelen öğrencilere üniversitenin tanıtımı amacıyla bir oryantasyon çalışması yapılmalı, üniversitede engellilere yönelik düzenleme ve birimler de ayrıntılarıyla anlatılmalıdır. Yerleşke içi ve çevresindeki önemli noktalar, buralara erişilebilir yollardan en kolay nasıl gidilebileceği gibi noktalar da oryantasyon çalışmasında öğrencilere anlatılmalıdır.

· Engelli öğrenci birimleri tarafından üniversitenin neyin nerede olduğunu gösteren ayrıntılı bir katalog hazırlanması ve bu katalogun yeni gelen öğrencilere farklı formatlarda verilmesi oldukça yararlı olacaktır.

· Üniversite yerleşkelerinin ve binalarının kroki ve Braille haritalarının yapılabilmesi de oryantasyon çalışmalarında etkili olacaktır.

· Akran danışmanlığı tarzı çalışmalarda üniversitelerin tanıtımında üst sınıf öğrencilerinden de yardımı alınabilir.

Akademik Beklentiler

Ders alma ve derse kayıtla ilgili beklentiler

· Kişinin engelinden dolayı seçmeli veya zorunlu hiçbir dersi alma hakkı engellenmemelidir. Dersin müfredatı ve fiziki koşullar nedeniyle hiçbir engelli öğrenciye yazılı veya sözlü olarak belli bir dersi almaması teklif dahi edilmemelidir. Altyapı ile ilgili sorunların giderilmesi, üniversite, akademisyen, engelli öğrenci birimi ve engelli öğrencinin işbirliğiyle çözülebilecek bir husustur. Engelli öğrencinin gereksinim duyduğu uyarlamalar yapıldıktan sonra bile unutulmamalıdır ki öğrenci derste başarısız olabilir. Bu durum öğrencinin kişisel olarak kendi çabası ya da yeterliliğiyle ilgilidir.

· Dersin alındığı sınıf fiziksel engelli bir kişinin kolaylıkla ulaşabileceği bir yerde değilse ve dersi fiziksel engelli biri alıyorsa, sınıfın daha ulaşılabilir sınıfla değiştirilmesi gibi önlemler alınmalıdır.

· Duyma güçlüğü çeken öğrenciler dersi alıyorsa, sınıfta bu duruma uygun çeşitli teknolojik çözümler araştırılmalı ve hayata geçirilmelidir.

Ders materyallerine İlişkin Beklentiler

· Ders içerisinde takip edilen kitap, sunum ve diğer materyallerin engellilerin engel türlerine göre farklı formatlarda da sunulması gerekmektedir.

· Görme engelliler için ders materyallerinin bilgisayar ortamında veya uygunsa braille formatta kendisine sunulması gerekmektedir. Eğer mümkünse, ders kitabının bir engelli kopyası yayın evinden istenerek engelli öğrenciye verilmeli, uygun değilse; üniversitenin anlaşacağı bir kırtasiye veya kendi içersindeki bir fotokopi makinesi ile kitaplar taranarak bilgisayar ortamına aktarılmalıdır.

· Ders içinde yapılan sunum ve öğretim görevlisinin önceden hazırlamış olduğu ders notları engelli öğrenciyle istediği formatta paylaşılmalıdır.

· İşitme engelliler için, ders içinde var olabilecek işitsel materyaller için görsel bir format düşünülmelidir. Örneğin; bir film izlenmesi gerekiyorsa, karşılıklı konuşmaların altyazılı biçimde verildiği formatlar bulunmaya çalışılmalıdır.

· Aynı biçimde görme engelliler için sınıftaki görsel resim ve materyallerin betimlenmesi sağlanmalıdır.

· Ders içinde var olabilecek harita, resim, grafik veya diyagram gibi görsel materyallerin teknolojik imkanlar kullanılarak dokunsal biçimde kişiye sunulması mümkündür. Bu konularda öğretim görevlisi, engelliler birimi ve engelli öğrenci birlikte bir çözüm aramalıdır.

· Az gören öğrenciler için ilgili materyaller kişinin istediği puntolarda büyütülerek öğrenciye sunulmalıdır.

· Dişleksi gibi öğrenme güçlüğü olan öğrenciler için ders materyalleri uygun renk ve görüntü ortamında sunulmalıdır.

Sınavlara İlişkin Beklentiler

· Engelli öğrencinin bir dersteki sınavı nasıl alacağı ders başında belirlenmelidir.

· Kişiye farklı formatlarda sınav alma alternatifleri önerilmeli, içlerinden seçimi engeli öğrenci yapmalıdır. Sınav alternatifleri kişinin engel türü ve düzeyine göre farklılıklar gösterebilir. Örneğin; hiç görmeyen biri sınavı okuyucuyla, Braille formatında veya bilgisayar formatında almak isteyebilirken, az gören bir öğrenci için sınav kağıdının daha büyük puntolarda kişiye sunulması yeterli olabilir. İşitme engelli birisi için mümkünse işaret dili ve benzeri çözümler üretilebilir. Serebral palsi engeli olan veya ellerini kullanamayan birisi içinse, bir yazman yeterli olabilir, bilgisayar gibi teknolojik araçların çeşitli engel gruplarında sınav esnasında da kullanılmasına izin verilmelidir. Örneğin; ellerini kullanmakta güçlük çeken bir öğrencinin bilgisayarda çizim yapmasına izin verilmelidir. Her halükarda engelli kişiye belirli bir sınav formatı dayatılmamalı; farklı alternatifler ortaya koyulmalıdır.

· Sınavın içeriği engelli kişiye göre değiştirilmemeli; herkesin aldığı sınav herkesle aynı anda engelli öğrenciye verilmelidir. Eğer sınavda engel türüne göre yapılması mümkün olmayabilecek sorular varsa (görme engelli birine harita çizdirilmesi, işitme engelli birinden sözlü sunum yapmasının istenmesi gibi), bu tür sorular aynı bilgiyi ölçen bir soruyla veya aynı sorunun farklı bir formatta sorulması yoluyla aşılmalıdır. Örneğin sözel sunum gerektiren derslerde işitme engelli bir öğrencide telaffuz hataları gibi şartlar aranmamalı veya alternatif şeyler yapması istenmelidir.

· Sınavlarda kişinin engel türüne göre makul süre uzatımı yapılmalıdır. Dikkat problemi, Ataklar veya sağlık nedenleriyle kişinin sınav içerisinde aralar vermesi gerekiyorsa, bu aralar sınav süresine dahil edilmemelidir.

· Eğer sınava bir okuyucu yardımıyla girilecekse, okuyucu seçimi kesinlikle öğrenciye bırakılmamalıdır. Tespitlerimize göre; bir çok üniversitede öğrencilerden kendi okuyucularını bulmaları istendiği gözlemlenmiştir. Bu durumdan ivedilikle kaçınılmalıdır.

· Sınavlar için görevlendirilen okuyucuların ilgili ders konusuna hakim, mümkünse o dersin asistanları arasından seçilmesi sağlanmalıdır. Örneğin bir fizik sınavı için, edebiyat bölümündeki bir kişi görevlendirilmemelidir.

· Sınavın yapılacağı mekan mümkünse herkesin sınav olduğu mekan olmalı, okuyucu gibi durumlar nedeniyle bu mümkün değilse, engelli öğrencinin sınav olduğu mekanla diğer öğrencilerin sınav olduğu mekan birbirine yakın olmalıdır. Bu tür durumlarda, sınav içerisinde engelli öğrencinin herkes gibi sınavla ilgili soruları olabileceği gerçeği unutulmamalıdır. Bu nedenle sınavla ilgili yapılan bildirimler, engelli öğrencinin sınav olduğu mekana gidilerek de yapılmalıdır.

· Okuyucuyla sınava giriliyorsa veya herhangi başka bir nedenden ötürü (sınav yerinin erişilebilir olmaması, öğrencinin dikkat eksikliği olması) öğrenci başka bir ortamda sınav alıyorsa, sınav mekanının öğretmenler odası, asistanlar odası gibi her an birilerinin girip çıktığı mekanlar olmamasına özen gösterilmeli, diğer öğrencilerin sınav olduğu yere yakın boş bir sınıf tercih edilmelidir.

· Aniden, habersiz yapılan sınavlara başka bir ortamda ve çeşitli uyarlamalarla girecek olan öğrencilerin de bu sınavları arkadaşlarıyla eş zamanlı olarak alması sağlanmalıdır. Ancak sınav derste işlenen konulara ilişkinse ve öğrenci dersi takip etmekte zorluk çekiyorsa örneğin işitme engelli ise, not tutma desteği alıyorsa buna uygun uyarlama yapılmalıdır.

Öğretim görevlilerinin ders anlatımı ve engellilere karşı Tutumlarına İlişkin Beklentiler

· Ders yılı başında, eğer engelli öğrenci de istiyorsa, engelliler birimi tarafından dersi veren öğretim görevlisini, engelli öğrencinin ihtiyaçları, ve ona karşı takınılabilecek tutumlar konusunda bilgilendiren bir mektup hazırlanmalıdır.

· Öğretim görevlisinin, ders anlatımı sırasında kullandığı materyalleri engelli öğrencinin de anlayabileceği biçimde aktarması yönünde kendisi bilgilendirilmelidir. Tahtaya bir şey yazılırken bunun yüksek sesle tekrar edilmesi, ders içinde gösterilen resim tablo gibi slaytların sesli olarak da betimlenmesi, işitme engelliler için yazılı anlatımların da bulunması, dersin işitme engelli öğrenciye dönük anlatılması, tahtaya yazı yazarken yazılı olan bilgi dışında bir şey anlatılmaması gibi çeşitli konular bulunabilir.

· Bazı durumlarda engelli öğrencinin dersi kaydetmesi gerekebilir. Bu noktada bazı öğretim görevlilerinin buna izin vermedikleri ifade edilmektedir. Bu durum ders yılı başında engelli öğrenci birimi ve ders öğretim görevlisi arasındaki görüşmeyle çözüme kavuşturulmalı,engelli öğrencinin dersi kaydetme hakkı engellenmemelidir. İsteniyorsa, engelli öğrenciyle yaptığı kayıtları kimseyle paylaşmayacağına ilişkin bir sözleşme yapılabilir. Unutulmamalıdır ki, dersi kaydetme hakkı, engelli bir öğrenci için derste not alma hakkı anlamı taşımaktadır. dolayısıyla kayıt yapılmasının engellenmesi, not alma hakkının engellenmesi demektir. bu konuda uluslararası anlamda sorunlar yaşandığında açılan davalar engelliler lehine sonuçlanmıştır.

· Alınan her türlü önleme karşın, engeli öğrencinin dersi takibinde güçlükler yaşanıyorsa, yurt dışında da yaygın olarak kullanılan not tutucu sisteminin hayata geçirilmesi düşünülebilir. Buna göre, ders için ücretli olarak, bir öğrenci not tutucu olarak görevlendirilmektedir. Bu öğrenci derste aldığı notları ders sonunda engelli öğrencinin istediği formatta onunla paylaşmakta ve bu şekilde ders takibini zorlaştıran durumlar aşılmaktadır.

· İşitme engelli öğrencinin olduğu sınıflarda yapılan her duyuru tahtaya da yazılmalıdır.

· Bu konular sadece derste değil laboratuar ortamında da göz önünde bulundurulmalıdır.

Ders Geçme, Notlama ve Muafiyetle İlgili Beklentiler

· Muafiyet, bir ders için en son düşünülebilecek hatta düşünülmemesi gereken bir durumdur. Bir dersin gereklerini kişinin engelinden dolayı yerine getiremeyeceği inanışı çoğu zaman bilgi eksikliği ve önyargılardan kaynaklanmaktadır. Eğer dersle ilgili altyapı ve bilgi eksikliği varsa, konuyla ilgili farklı üniversitelerdeki uygulamalar, teknolojik çözüm önerileri ve yurt dışındaki uygulamalar incelenerek gerekli altyapı sağlanmalıdır. Bu tür durumlarda öğretim görevlisiyle birlikte engelliler birimi etkin biçimde rol üstlenmelidir.

· Engeli bir öğrencinin herkes gibi başarılı olmak kadar başarısız olma hakkı da vardır. Bu nedenle, notlamalarda duygusal tepkilerden kesinlikle kaçınılarak engelli öğrenciye herkesle eşit bir muamele yapılmalıdır. Unutulmamalıdır ki, engelli öğrenciye daha düşük veya daha yüksek not vererek diğerlerinden farklı değerlendirme yapmak her iki durumda da ayrımcılık anlamına gelmektedir. Bir kişinin engelli veya engelsiz dersi geçmesindeki tek kriter o dersin gereklerini yeterince yerine getirip getirmemesi olmalıdır.

· Bir sınıfta birden fazla engelli öğrenci bulunuyorsa, bazı yerlerde öğrencilerin performansına bakılmaksızın her birine aynı notlar verildiği gözlemlenmiştir. Bu tür çağ dışı uygulamalardan ivedilikle kaçınılmalıdır.

· Burada göz önünde bulundurulması gereken engelli mezunun, diğer mezun olan arkadaşlarıyla denk donanım ve beceriye sahip olmasıdır.

Laboratuarlara İlişkin Düzenlemelerle İlgili Beklentiler

· Her öğrenci gibi engeli öğrencilerin de, gerekli düzenlemeler yapıldığı taktirde laboratuarları etkili bir biçimde kullanma potansiyeli mevcuttur.

· Laboratuar kullanımlarında, evrensel standartlar izlenmeli bireyin özel ihtiyaçlarına göre farklı düzenlemeler de yapılmalıdır.

· Bu tür alanlarda da muafiyet düşünülmemesi gereken bir durum olmalıdır.

Kütüphane ve Bilgisayar Laboratuarlarının kullanımına İlişkin Beklentiler

· Engelli bir öğrenci kütüphaneden herkesle eşit biçimde hizmet alabilmelidir. bunun için erişilebilirlik standartları titizlikle uygulanmalıdır.

· Kütüphanenin varsa online katalogunun bulunduğu web sayfası engellilerin erişimine uygun olarak erişilebilirlik standartlarına göre düzenlemelidir. Böylece, Tamamen görmeyen veya az gören, işitme engelli veya hareket güçlüğü olan ve benzeri öğrenciler de kolaylıkla katalog taraması yapabilmelidir.

· Engelli öğrenci kütüphaneye gittiğinde, kitap alabilmesi ve benzeri istekleri için kütüphaneden bir görevli yardımcı kendisine verilmelidir.

· Kütüphanelerden dışarı çıkarılması mümkün olmayan kitapların da mevcut olduğu düşünülerek, her kütüphanede kitapları tarayarak bilgisayar ortamına aktarabilen fotokopi makineleri bulunmalıdır.

· Bilgisayar laboratuarları ve kütüphanelerin her birinde engelli bireyin de kullanabileceği şekilde, üzerlerinde ekran okuyucu ve ekran büyütme programları kurulu olan en az 1 bilgisayar bulundurulmalıdır. Bu bilgisayarlar herkesin kullanımına açık olabilir. Ancak engelli öğrenciye öncelik tanınmalıdır.

· Kütüphane ve bilgisayar laboratuarlarındaki fiziki şartlar fiziksel engellilerin erişimine uygun biçimde düzenlenmelidir.

· Kütüphaneler E-kitap arşivi oluşturmaya önem vermelidir.

Fiziksel Çevre ve Olanaklara İlişkin Beklentiler

Bu bölümde, yurt, yemekhane, derslik, lab, rektörlük, engelli öğrenci birimi, öğrenci işleri ve kütüphane, fitness center gibi binalar ile genel olarak kampus çevresiyle ilgili fiziksel beklentilere yer verilmiştir. Bütün bu fiziksel çevreyle ilgili dünyada kabul görmüş evrensel erişilebilirlik standartları bulunmaktadır. Üniversiteler ve engelli birimleri, bu standartları makul uyumlaştırma çerçevesinde kampus çevresi ve binalarında uygulamakla yükümlüdür. fiziksel engelli öğrenci dersi üst katta olduğu için ve asansör veya rampa olmadığı için bir dersi alamıyorsa, bu hem eşitlik hakkını sakatlayan hem de ayrımcılık kapsamına giren bir durumdur. Ayrıca standartların sembolik değil gerçek anlamda yerine getirilmesi de çok önemli bir husustur. Ülkemiz maalesef rampa adı altında yapılmış ancak yüksek eğimi nedeniyle tekerlekli sandalyeyle kullanılması mümkün olmayan binalar, engelli tuvaleti adıyla yapılan ancak bu amaçla kullanımı imkansız gibi görünen engelli tuvaletleriyle doludur. Bu nedenle yapılan düzenlemelerin fiili anlamda kullanılabilir olması, kağıt üzerinde olmasından çok daha önemlidir. Aşağıda çeşitli alanlarda bizlerce elzem görülen bazı erişilebilirlik beklentilerine yer verilmiştir.

Bina İçi Erişilebilirlik beklentileri

· Binalarda fiziksel engellilerin girebileceği genişlikte yapılmış ve düğmeleri belirli bir yüksekliği geçmeyen asansörler olmalıdır. Asansör yapılamayacak binalarda, bunun yerine geçebilecek diğer teknolojik çözümler veya rampalar yapılması için çalışmalar yapılmalıdır.

· Var olan ve yeni yapılan asansörlerin düğmeleri Braille alfabesiyle de gösterilmelidir. Ayrıca her asansörde gelen katın hangisi olduğunu söyleyen sesli uyarı sistemleri bulunmalıdır. bu sistemlerin maliyeti çok yüksek olmadığı halde genellikle hiçbir asansörde dikkat edilmeyen bir durumdur. Halbuki böyle bir sistemin olmadığı bir asansör, görme engeli biri için tek başına kullanımda büyük güçlükler ortaya çıkarmaktadır.

· Binalardaki ışık ve benzeri düğmelerin yüksekliği fiziksel engellilerin erişebileceği yüksekliklerde olmalıdır.

· Her binada mutlaka engelli tuvaletleri de bulunmalıdır.

· Bu tuvaletlerdeki lavabolar ve aynalar da erişilebilir yüksekliklerde olmalıdır. Ellerini kullanmakta güçlük çeken öğrenciler için musluklar sensorlu olmalı, sabunluklar rahatlıkla tek elle kullanılabilmelidir.

· Binalara merdivenlerden çıkış kapısına, koridorlara ve tuvaletlere giden kabartma yer zeminleri döşenerek bir kişinin bu alanlara tek başına kolaylıkla ulaşımına imkan verilmelidir.

· Binalardaki kat planları Braille alfabesiyle de bulundurulmalıdır.

· Sınıf ve odaların tabelaları Braille alfabesiyle de hazırlanmalıdır.

· Merdiven Trabzonlarının başlarına o katın kaçıncı kat olduğunu gösteren küçük noktalar koyulmalıdır.

· Bina içlerine engellilerin geçişini engelleyecek geçici veya kalıcı malzemeler koyulmamalıdır.

· Döner kapısı olan binalarda engellilerin girişine izin verecek alternatif çözümler de olmalıdır.

· Tüm merdivenlerde çift taraflı olarak trabzan bulunmalı ve bu trabzan elle kavranabilecek özellikte olmalıdır.

· Basamaklar ve düz zeminler birbirlerine karşıt renklerden oluşan yapı malzemelerinden yapılmalıdır.

Bina Dışı Kampus Çevresine İlişkin Beklentiler

· Öncelikle üniversiteye bağlı her yerleşkenin farklı formatlarda haritaları hazırlanmalıdır. Bu haritalarda hangi noktanın nerede olduğu ayrıntılarıyla belirtilmelidir. Görme engelliler için bu tür dokunsal haritaların hazırlanması mümkündür. konuyla ilgili araştırmalar yapılmalıdır. Hazırlanan haritalar tüm engelli öğrencilere dağıtılabileceği gibi, kampus girişlerinde uygun bir noktada da dokunularak anlaşılabilecek bir yerde bulunmalıdır. Kişinin bu tür noktalara ulaşımını sağlayacak kabartma zeminler bulunmalıdır.

· Kampus içersinde bulunan tabela ve yönlendirmeler, Braille alfabesiyle de hazırlanmalıdır.

· Kampus içinde, kişiyi bir yerden bir yere giderken yönlendirecek kabartma yer zeminleri kullanılmalı, binaların girişleri, kaldırımların köşeleri bunlarla belirtilmelidir.

· Yerleşkelerdeki merdiven uçlarına görüşü kolaylaştıracak siyah şeritler koyulmalı. Mümkünse merdivenlerin gece ışıklandırılması sağlanmalıdır.

· Dış çevrede merdiven olan noktalara mutlaka rampalar da yapılmalıdır; tüm rampalar uygun biçimde trabzanlandırılmalıdır.

· Yerleşkede bulunan mantarlar, araba geçmemesi için koyulan kapanlar, kenarlardan kaldırımlara sarkan ağaç dalları, içinde ağaç olmayan ağaç çukurları, reflektörler, kaldırımın ortasında yer alan çöp kutuları gibi engelliler dahil bir çok kişinin yürüyüşüne engel olan unsurlar ortadan kaldırılmalı veya makul erişilebilirlik alternatifleri belirlenmelidir.

· Kaldırımlar rampalandırılmalı ve tekerlekli sandalyenin rahatça hareket edebileceği kadar geniş olmalıdır.

· Kampus içindeki tabela ve levhalar yürüyüş yolunu kapatacak yerlerde olmamalı, kişinin kafasını çarpabileceği noktalara koyulmamalıdır.

· Üniversite yerleşkesi çevresinde bulunan kavşak noktalarındaki trafik ışıkların sesli hale getirilmesi için gerekli çalışmalar yapılmalıdır.

· Kampus içersinde var olan kaldırımlar, fiziksel engellilerin geçişini engelleyecek yüksekliklerde olmamalıdır.

· Yerleşkelerde bir yerler kazıldıysa, üzerleri açık bırakılmamalı, böyle durumlarda koyulacak şeritlerle kişiler uyarılmalıdır.

· Yürüyüş yollarında ve kaldırımlarda Arnavut kaldırımı biçiminde bir malzeme seçilmemeli; mümkünse asfalt kullanılmalıdır.

· Her otoparkta engelli otoparkı bulunmalıdır.

Üniversite ulaşımına ilişkin beklentiler

· Üniversite içinde kullanılan minibüs servis gibi araçlarda veya üniversiteye çeşitli yerlerden ulaşımda kullanılan servislerde fiziksel engellilerin inip binmelerini kolaylaştırıcı erişilebilirlik tedbirleri alınmalıdır.

· Mümkünse, fiziksel engellilerin yurtlarından dersliklerine gidiş gelişleri için üniversite bir engelli aracı tahsis etmelidir.

· Dersliklerin arası açıksa ve engelli öğrencinin on dakika gibi kısa bir sürede derslikler arasında geçiş yapması gerekiyorsa, kar yağışının ve yoğun buzlaşmanın olduğu durumlarda , üniversite fiziksel engelli ve görme engelli öğrencilere yerleşke içi ücretsiz taksi uygulaması yapmalıdır, bu konuyla ilgili uygulama yapan üniversitelere danışılmalıdır.

Yurtlara İlişkin Beklentiler

· Üniversite yurtlarında da yukarıda belirtilen asansör, engelli tuvaleti, rampa, Braille etiket gibi erişilebilirlik kurallarına uyulmalıdır.

· Her öğrenci yurdunda mutlaka en az bir adet engelliler için sesli çalışma odası ayrılmalıdır. Engelliler destek teknolojilerini kullandıkları veya bir okuyucu benzeri yardımlar alarak ders çalıştıkları için, yurtlarda genel olarak ayrılan çalışma salonları bu duruma uygun değildir. O yüzden, engellilerin sesli olarak çalışmalarına imkan veren ve içinde devlet yurtlarının bazılarında görülen elektrik prizlerinin kullanım dışı olması gibi durumların olmadığı çalışma odasının tahsisi çok önemlidir.

· Eğer yurtta birden fazla engelli kalıyorsa, hiç bir biçimde ve ne gerekçeyle olursa olsun, bu öğrenciler kendi istekleri dışında bir arada kalmaya zorlanamaz ve zorlanmamalıdır. Kişilerin bir arada kalması yukarıda istenen sesli çalışma salonunun bir alternatifi kabul edilemez.

· Tüm yurtlarda engellilere öncelik tanınmalıdır. Bu önceliğin nedeni, kişi aynı şehirde ikamet ediyorsa bile ulaşımda yaşanan göreli daha fazla güçlüklerdir. Eğer üniversitede tek kişinin kaldığı odalardan oluşan yurtlar varsa buralarda da engellilere öncelik gündemde olmalıdır.

· Fiziksel engellilerin kullanabileceği engelli duşu, uygun ranza ve yatak gibi uyarlamalar yapılmalıdır.

Derslik ve laboratuarlara İlişkin Beklentiler

· Dersliklere ulaşımda dersliğin yukarı katta oluşu ve asansörün olmaması gibi durumlarda, dersi fiziksel engelli biri alıyorsa, dönem başında dersliğin yeri değiştirilmelidir.

· Anfi, derslik ve laboratuarların kapılarındaki tabelalar Braille alfabesiyle de koyulmalıdır.

· Binalarda hangi katlarda hangi dersliklerin olduğunu gösteren kataloglar hazırlanmalı, bunlar istenen formatlarda isteyen engelli öğrencilere verilmelidir.

· Anfi ve dersliklerin ön sıralarında engelli öğrencilerin oturabilmeleri için yer bırakılmalıdır.

· Dersliklerde işitme engellilerin dersi takip etmelerine yardımcı olabilecek teçhizatlar araştırılmalı ve edinilmelidir.

· Laboratuarlarda fiziksel engellilerin tekerlekli sandalyeleriyle rahatlıkla işlemlerini yapabilecekleri düzenlemeler gerçekleştirilmelidir.

Yemekhane, Kantin ve Kafeteryalara İlişkin Beklentiler

Bina erişilebilirlik kuralları bu tür mekanlar içinde geçerlidir. Özellikle yemekhanelerin girişleri kabartma zeminlerle belirgin hale getirilmelidir.

· Yemekhane ve kafeterya personeline bir engelliye nasıl davranması gerektiği konusunda eğitim verilmeli. Bu eğitimlere katılım zorunlu tutulmalıdır.

· Bu tür mekanlara gelen engelli kişilere eğer kendileri isterse yer bulma, yemek alma ve benzeri konularda yardım sağlanmalıdır.

· Engelli kişilerin oturdukları masalara zaman zaman bakılarak herhangi bir şey isteyip istemedikleri sorulmalıdır.

· Kafeteryalarda ve çeşitli binalarda bulunan çay kahve makineleri, bisküvi makineleri ve benzeri içine para atılarak bir şeyler alınan makinelerin düğmeleri braille olarak da etiketlenmeli, böylece kişinin tek başına istediği ürünü alabilmesi veya fiyatını öğrenebilmesi sağlanmalıdır; düğmelerin fiziksel engelli bireylerin de kullanabilmesi için uygun yükseklikte olmasına da dikkate edilmelidir.

· Bu tür yerlerde personel ancak kişi yardım isterse yardıma hazır olması, bunun dışında kişinin özel alanına müdahale etmemesi konusunda eğitilmelidir.

Kültürel ve Sportif alanlara İlişkin Beklentiler

· Kültürel ve Sportif alanlarda da evrensel erişilebilirlik kurallarına uyulmalıdır. Sportif alanlara girişte isteyen engelliye personel soyunma adalarını bulma gibi konularda yardım sağlamalıdır.

· Sportif alanlarda soyunma kabinlerinin kapıları, eşya dolaplarının numaraları braille olarak da etiketlenmelidir.

· Yüzme havuzu tarzı yerlerde şezlong bulunması bunun uygun bir noktaya koyularak engelli kişiye tarifi gibi konularda personel yardım sağlamalıdır.

· Fitness center tarzı yerlerde bulunan yürüme bantları dokunmatikse, bunların hızın ayarlanması gibi fonksiyonları Braille olarak da işaretlenmelidir.

· Bu tür fitness merkezlerinde çeşitli aletlerin arasından bir yere çarpmadan geçişi kolaylaştıracak şerit veya kabartma zeminler kullanılabilir.

· Spor merkezlerinde engelli tuvaleti ve duşu mutlaka bulunmalıdır ve yüzme havuzu var ise fiziksel engelli öğrencinin de havuza girebilmesi ya da çeşitli spor aletlerini kullanabilmesi için gereken uyarlama yapılmalıdır.

· Üniversitelerde engelli sporlarının yaygınlaşması için engelli öğrencilerle ortak çalışmalar yapılabilir.

· Tiyatro ve sinema salonu gibi yerlerin girişinde, isteyen engellinin yerini bulması için personel yardımı olmalıdır.

· Kültürel noktalardaki duyuru broşür gibi metinler isteyen engelli öğrencilere farklı formatlarda da sunulmalıdır.

· Üniversitede şenlik tarzı faaliyetler düzenleniyorsa, bu tür faaliyetlerin katalogları, hangi standın nerede olduğu gibi bilgiler engelli öğrencilere istedikleri formatta verilebilmelidir;şenlik alanları erişilebilir olmalı, yada erişilebilir yerlerde kurulmalıdır.

Sosyal Yaşama ilişkin beklentiler

Üniversiteler yapı itibariyle ders dışı sosyal yaşamın ve kulüp aktivitelerinin yoğun bir biçimde yaşandığı alanlardır. Her öğrenci gibi engelli öğrencilerin de bu alanlara tam ve eşit katılım hakkı olduğu unutulmamalıdır. Aşağıda kulüp ve diğer sosyal aktivitelere ilişkin temel beklentilere yer verilmiştir.

· Üniversitedeki pano ve benzeri yerlere asılan tüm duyuruların engelli öğrencilere de ulaştırılması son derece önemlidir. Böyle duyuruların elektronik ortamda da hazırlanarak panoya asıldığı sırada üniversitenin öğrenci işleri tarafından isteyen engelli öğrencilere de gönderilmesi yararlı olacaktır. Bu amaçla öğrenci işleri isteyen engelli öğrencilerin ileti adreslerini alarak gelen duyuruları doğrudan onlara gönderebilir. Veya yapılan tüm duyuruların elektronik ortamda tüm öğrencilere duyurulması halinde sorun kalmayacaktır.

· Ayrıca kulüplerin web sayfalarının olması ve duyuruların buralarda da yayımlanması yararlı olacaktır.

· Hiçbir kulüp bir kişiyi engelinde dolayı aktivitelerine katılmaktan mahrum etmemeli, bunun için gerekli uyarı ve eğitimler verilmelidir.

· Üniversite bünyesinde kurulmuş olan tüm web sayfaları genel erişilebilirlik kurallarına uygun biçimde hazırlanmış olmalıdır.

· Üniversitelerde düzenlenen gezi, tur, tatil organizasyonu gibi faaliyetlerden hiçbir biçimde engelli öğrenciler dışlanmamalıdır. Çeşitli erişilebilirlik sorunları varsa, bu, öğrenci ve organizasyon arasında yapılacak görüşmelerle çözümlenmeye çalışılmalıdır.

Engeli Öğrencilere karşı olan tutumlarla İlgili Beklentiler

Bildirimizin değişik noktalarında altını çizdiğimiz üzere engelli kişiler karşı olan tutumları değiştirmenin en temel yollarından birisi eğitimdir. Bir öğretim üyesi veya öğrenci sınıfında ilk kez bir engelli öğrenciyle karşılaşmış olabilir. Okul personeli de çoğu zaman nasıl davranacağı konusunda tereddütler yaşayabilir. . bütün bunların bir anda aşılması mümkün değildir. Ancak Engelliler birimi aşağıda önereceğimiz bir dizi çalışmayı hayata geçirebilir.

· Engelli birimleri küçük broşür ve el ilanları hazırlayarak üniversitedeki değişik kesimleri bilgilendirebilir.

· Engelli öğrencinin ders aldığı öğretim üyesine, engeli öğrenci isterse dersteki gerekliliklerle ilgili bir mektup hazırlayarak gönderebilir.

· Öğretim üyelerine yazılı ve sözlü danışmanlık yapabilir.

· Üniversitedeki, yurt, yemekhane, kütüphane, kayıt işleri gibi yerlerde çalışan personeli bilgilendirici eğitim seminerleri düzenleyebilir.

· Hazırlanan engelli birimi web sayfasında tüm eğitim bilgilerini içeren bölümlere yer verebilir.

· Üniversite birim ve personelini, erişilebilirlik kuralları ve bunların nasıl uygulanacağı konusunda bilgilendirebilir.

· Bütün bu çalışmaları yaparken, konuların uzmanlarından yardım alabilir.

Sonuç

Bizler engelli öğrenciler olarak üniversitelerden ve yüksek öğretim kurumlarından yaşadığımız sorunlar doğrultusunda çeşitli beklentilerimizi ortaya koymaya çalıştık. Bu beklentiler salt bir kurumun tek başına karşılayabileceği şeyler değildir. üniversiteler, engelliler birimleri ve Yüksek Öğretim Kurulu’nun birlikte üstlenmesi gereken bir sorumluluktur. Bizlerin öncelikle beklentisi yazının başında ortaya koyduğumuz ilkelere uygun çalışmalar yapılmasıdır. Engelli Öğrencilerin karar mekanizmalarına dahil edildiği, eşitliği sakatlayan ayrımcı uygulamaların olmadığı, izolasyona değil entegrasyona dayalı, erişilebilirlik standartlarının uygulandığı ve engellilerin birer birey olarak muamele gördüğü bir ortamın sağlanması halinde, saydığımız beklentilerimizin makul biçimde karşılanmaması için bir sebep kalmayacaktır. Şu noktanın altını çizmek gerekir ki, burada ortaya koyduğumuz beklentilerimizin karşılanması, üniversitenin yapacağı bir yardım değil eşit bireyler ve öğrenciler olarak engellilerin haklarının teslim edilmesidir.

Engelli Öğrenciler Platformu

Eğer siz de bu bildiriye destek vermek istiyorsanız, lütfen aşağıdaki e-posta adresine şu bilgilerinizi gönderin:Ad soyad, eğitim görmekte olduğunuz üniversite, bölümünüz ve sınıfınız.

İşte bu bilgileri göndereceğiniz e-posta adresi:

engelliogrenciplatformu@gmail.com

Şimdiden desteği için herkese teşekkürler.

Daha erişilebilir üniversiteler için herkesle elele

Engelli Öğrenci platformu

[Vatan... 14]

teşekkürler paylaşım için..